De dhalang neemt plaats achter het scherm. Een wereld op zich, waar twee-dimensionele poppen tot leven komen en de kijkers aan de andere kant van de belevingswereld urenlang in hun greep houden. Als je de verhalen tenminste begrijpt. En je geïnteresseerd bent in deze Javaanse vorm van theater genaamd wayang kulit.
Het wordt weleens afgedaan als ‘volksvermaak’, wat het natuurlijk ook wel is: een voorstelling bijwonen is een vermakelijke bedoeling voor ‘het volk’. Maar het gaat verder dan dat. Veel verder.
Tijdens de nachtenlange voorstellingen komen veel uiteenlopende onderwerpen en thema’s aan bod. Doordrenkt met boodschappen en lessen. Massa-communicatie en onderwijs, naar eeuwenoud beproefd recept. Edutainment in z’n puurste vorm.
Shady
De Surinaamse politiek wordt regelmatig ‘één grote poppenkast’ genoemd. Op mij komt het over als een shady business. De hele poppenkast heeft, onbedoeld, veel weg van een schimmenspel. Een schimmig steekspel. Achter de schermen… en onder de tafel… met het licht uit. Daar worden ongetwijfeld weer zaakjes ‘geregeld’ en dealtjes gesloten die dat licht niet kunnen verdragen. Akkoordjes tussen gezworen vijanden, die ook heus wel snappen dat ze afhankelijk zijn van elkaars ‘macht’ en populariteit, om zelf in het machtscentrum te komen of te blijven. Leer mij ze kennen, de ‘politieke toppers’. Ze roepen, zo hard als ze kunnen, hoe fel ze tegen de ander zijn. Om vervolgens vlak na de verkiezingen met de stille trom naar achterkamertjes te verdwijnen, waar ze meteen weer met elkaar beginnen te onderhandelen. Of liever gezegd: verder gaan met hun besprekingen. Over het verdelen van sleutelposities die toegang bieden tot een oneindige stroom van geld en andere privileges. Over wie op welke lege stoel komt in De Nationale Assemblee. Alsof het in hun DNA zit…
Terug naar de dhalang. Aan dat woord zie je trouwens dat niet alles altijd letterlijk kan worden vertaald. De Nederlandse vertaling is namelijk ‘poppenspeler’. Als een dhalang alleen maar een beetje met poppen speelt, dan zouden veel peuter- en kleuterkinderen dhalang zijn. Iedere Surinaamse politicus zou dhalang kunnen zijn. Ik vrees dat het serieuze en uitermate verantwoordelijk werk van het ‘spelen’ met wayang poppen voor de meesten te hoog gegrepen is. Achter zijn scherm en in zijn leven is geen plaats voor vriendjespolitiek, corruptie en het laten vervagen van de lijn tussen goed en kwaad. De dhalang is misschien wel een soort poppenspeler, maar zeker geen ‘grappenmaker’.
Volgens de Javaanse traditie is het uitsluitend weggelegd voor een wijze, volwassen vakman. Eén die de kunst van wayang als geen ander kent. En zijn taken uitermate serieus neemt. Het is niet iets dat iedereen zomaar kan worden. Je bent ervoor geboren of niet.
Een dhalang weet dat wayang niet alleen een kwestie is van de poppen begeleiden – hij speelt er niet mee, ze worden begeleidt – tijdens een voorstelling. Daarvóór en daarná gaan zijn taken gewoon door. Hij en zijn poppen zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. De poppen leven in hem en hij in zijn poppen. Stuk voor stuk hebben ze krachten, een beetje vergelijkbaar met die van een keris. Krachten die nodig zijn om wayang te maken tot wat het is. Daarom moet de dhalang zijn poppen ook altijd verzorgen. Wanneer je jezelf verdiept in hoe een dhalang te werk gaat, zowel in het dagelijks leven als tijdens een voorstelling, dan krijg je automatisch veel respect voor zo’n man.
Respect
Respect in verkiezingstijd, is als vrede in oorlogstijd. Ver te zoeken… hier in Suriname althans.
De verkiezingsoptredens en ‘massa meetings’ in aanloop naar de dag des oordeels, dwingen bij mij weinig respect af. Waarbij ‘dwingen’ wel echt het woord is, want er wordt nogal wat gedwongen en door je strot geduwd. Op t.v., op straat, via de krant, op de radio…
In 2007 hadden we hier die hit van eigen bodem: ‘Joget wayang’… wayang dansen. Dansen als een wayangpop. Dit vrolijk lied schalde toen wekenlang door alle radio’s in het land. ‘Toevallig’ schoot het me ineens weer te binnen, zo vlak voor de verkiezingen op 25 mei. De ‘campagnes’ komen dit weekend ongetwijfeld weer tot een climax. De poppen weer aan het dansen. Á la Pinocchio… Doet je afvragen hoe lang de neuzen van sommige politici zouden worden.
Op het podium, in de spotlight, tot vlak voor de verkiezingen wordt stoere taal geraaskald. Verkiesbare sprekers vallen over elkaar en struikelen al tierend over eigen woorden, in hun pogingen collega’s van andere partijen belachelijk te maken. Hoewel er soms een kern van waarheid achter zit, zegt het hele tafereel vaak meer over degenen die enkel durven te praten voor eigen parochie. Zonder goedgebekte opponent, die ze van repliek kan bedienen en met argumenten onderuit kan halen.
Was er maar ruimte voor debat. Ruimte om, met gepast respect, kritiek op elkaar te uiten. Correctie: niet op elkáár, maar op elkaars politieke handelingen. En dan niet daar stoppen. Direct daarna zélf met de billen bloot: aangeven hoe zij het zouden doen. Onderbouwd met beredenering en oorzaak-en-gevolg-analyses. En oplossingsmodellen die uitgedacht en uitgedokterd zijn. Waarmee inzichtelijk wordt gemaakt waar de spreker en diens eigen partij voor staan. Wat hun koers is. Wat de doelen en idealen zijn. In a perfect world…
Wayang… het wordt, terecht, gerekend tot de Javaanse cultuur. De verhalen die worden uitgebeeld hebben hun oorsprong echter niet op Java, maar in India. ‘Hindustan’, weet u wel. In Suriname bekend van een andere bevolkingsgroep: hindustanen. Het was dus niet in Suriname waar deze twee culturen voor het eerst samenkwamen. Ze zijn al veel langer met elkaar verbonden. Eeuwen voordat contractarbeiders uit Brits- en Nederlands-Indië naar Suriname werden verscheept. Ver voordat die landen werden gekoloniseerd door Europeanen, die zogenaamd ‘beschaving’ kwamen brengen.
Met de nalatenschap van die beschaving zitten we nog steeds met elkaar in hetzelfde bootje. Opgescheept. Verdeel-en-heers-politiek. De focus zou ondertussen toch écht een keer moeten liggen op ‘wan pipel, wan kondre’. De partijen profileren zich wel stuk voor stuk als ‘nationale’ (lees: interraciale) organisaties. Maar als het op het winnen en/of kopen van stemmen aankomt, laten ze hun ware aard (afkomst) zien en wordt er toch vooral een beroep gedaan op de van oudsher ‘eigen’ achterban. Uit de tijd dat de partijen stuk voor stuk een etnische bevolkingsgroep vertegenwoordigden.
Onderling wordt er veel gegooid en gesjmeten. Zo schrijft men dat hier, omdat het zo ook wordt uitgesproken. Strooien met zand en gooien met modder. Veel zogenaamde politici, die het graag schoppen tot ‘volksvertegenwoordiger’, sjmijten sjich een sjiekte. Modder naar hun concullega’s en zand in de ogen van de kiezers… het stemvee. En zo wordt het politiek speelveld andermaal één grote modderpoel. Waarop men elkaar graag ziet glijden en in de stront laat wegzakken.
Was er maar een wijze dhalang die zijn poppen in de hand had. Die ze wijselijk kon laten spreken en nog wijselijker kon doen zwijgen. Om te luisteren naar de boodschap van de ander. En daar vervolgens inhoudelijk, met humor en respect, op gepaste wijze op te reageren.
Was er maar begeleiding van een gamelan orkest, om het geheel harmonieus te ondersteunen en tot een goed eind te leiden. Het eind van de voorstelling, waarop het zonlicht een nieuwe dag inluidt. Een dag waarop iedereen elkaar, enigszins vermoeid, maar wel geamuseerd én een stuk wijzer, weer in de ogen kan kijken. Elkaar het licht erin gunnend.
Ik wens Suriname veel verlichtende wijsheid en een goede stemming tijdens de stemgang…
Zelf zal ik niet stemmen, maar heb m’n stem bij deze laten horen.
© Edwiño do Sinyo ~ Edwin Linders
(auteur van RESPECT! Het verrassend debuut van een niet alledaagse schrijver)
